Home
Mehr Licht (Goethe's Letzte Worte)
Hoeveel woorden een mens tijdens zijn leven ook uit kan spreken, brabbelend als baby, ondeugend als kind, confronterend als adolescent, vurig als minnaar, vermanend als volwassene, twijfelend als bejaarde, ooit komt er een einde aan die reeks. Voor de biografie van de persoon in kwestie is het wel zo prettig wanneer de laatste woorden met zorg worden gehoord en vastgelegd, als anecdote voor het nageslacht, als terloopse verwijzing in de necrologie, als schatkist voor interpretaties van historici. Let dus goed op wanneer iemand het einde nadert, houd pen en paper immer gereed!
Om een plek te verdienen in het mausoleum van beroemde laatste woorden is vastlegging een eerste vereiste. Om memorabel te worden moet de laatste verbale zucht daarnaast een literair-filosofische samenvatting zijn van “la condition humaine” of juist een humoristische relativering van het naderende einde. Een kleine bloemlezing met wellicht enkele apocriefe elementen. “Het is goed.” Immanuel Kant (1724-1804). “Van al mijn leerlingen heeft slechts één me begrepen. En die heeft me verkeerd begrepen.” (Georg Wilhelm Friedrich Hegel, 1770-1831). “Ga toch vooral mijn schilderijen zien.” Honoré de Balzac (1799-1850). “My wallpaper and I are fighting a duel to the death. One or the other of us has to go.” (Oscar Wilde, 1854-1900). “Integendeel.” (Henrik Ibsen, 1828-1906). “I knew it. I knew it. Born in a hotel room, and God damn it, died in a hotel room.” (Eugene O’Neill, 1888-1953). “This dying is boring.” (Richard Feynman, 1918-1988).
Maar de eregalerij in dit mausoleum is ingeruimd voor de personen die er in zijn geslaagd om tot in lengte der dagen verwarring te zaaien over de ware betekenis van hun laatste woorden. Zei Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) “Mehr Licht” omdat hij Europa meer Verlichting en Rede gunde? Of wilde hij dat de gordijnen in zijn slaapkamer verder werden opengeschoven? Of had hij een lispelend “Mer lischt (hier so schlescht)” willen zeggen, wat in zijn geboorteplaats Frankfurt staat voor “Man liegt (hier so schlecht)”? Of is er sprake van geschiedvervalsing en waren zijn ware laatste woorden een laconiek “Mehr nicht”? Lotgenoten, regisseer ook deze fase van het leven! Als het sterven al een misverstand is, laat dan de laatste woorden daar een afspiegeling van zijn.
Frans de Haan
